"Over schulden praat je niet"

Thema-artikel Schulden

Jaarlijks kloppen zo'n duizend Bredanaars bij de gemeente aan met (grote) financiële problemen. Maar het totale aantal mensen met schulden ligt hoger. Velen weten de weg naar hulp niet te vinden of schamen zich te erg om hulp te vragen. Hoe is het om in de schulden te leven? En waar vind je hulp in Breda? Een reportage.

 

Addison* heeft aan den lijve ondervonden hoe het is om in de financiële problemen te zitten. “Ik ben nooit handig geweest met geld. Dat heb ik van huis uit niet meegekregen; ik was enig kind van een alleenstaande moeder die ook de eindjes aan elkaar moest knopen. Toen ik op mezelf ging wonen, had ik geen idee wat ik aan het doen was. Op zich hield ik lange tijd mijn hoofd wel boven water. Als ik twee rekeningen niet kon betalen, deed ik een periode zuinig zodat ik dat wel kon.

Maar toen kreeg ik een relatie met een man die hetzelfde probleem had als ik. Praten over geld konden we niet; dan brak er oorlog uit. Al snel had ik mijn handen vol met het regelen van onze basisbehoefte en was ik al blij als er elke dag eten op tafel stond. Ik kwam er gewoonweg niet aan toe om dingen op te lossen. Toen het niet meer ging tussen ons, bleek dat hij me had achtergelaten met zo'n 50 duizend euro schuld...”

 

Hulp

“Mijn kinderen en ik kregen een noodwoning via Centraal Onthaal, een loket van de gemeente waar je kunt aankloppen als je dakloos bent of dreigt te worden. En ik heb contact opgenomen met de gemeentelijke kredietbank, om mijn schulden zo snel mogelijk weg te werken. Ik wilde niet dat ze me zouden blijven achtervolgen.

Niet iedereen met schulden staat open voor hulp, weet Kristel Michels, teamleider Schulden en Preventie van de gemeente. “Mensen lossen toch het liefst zelf hun problemen op. Ze willen geen schuldhulpverlening, omdat dat niet past binnen hun waarden en normen. En de drempel om hulp te vragen of aan te nemen is heel groot. Schaamte speelt daarbij een grote rol.

Het voelt verschrikkelijk om mensen inzage te geven in jouw papieren,” legt Addison uit, “omdat je weet dat ze de fouten die je hebt gemaakt zullen zien. Een sessie van 1,5 uur aan papierwerk bij de kredietbank voelde daarom voor mij vaak als een hele week fulltime hard werken. Ik was kapot! Achteraf denk ik dat mijn oordeel over mezelf groter was dan hun oordeel over mij.”

 

Schaamte

“Ik voelde veel schaamte”, vervolgt Addison. “Het idee dat ik het zo ver had laten komen... Ik had er al veel eerder wat aan willen doen, maar ik had op dat moment de ruimte er niet voor. Ik sloot mezelf af van alles wat ik wist en wat ik moest doen. Ik wíst dat ik die stapel enveloppen moest openmaken, maar stopte ze weg in een laatje. Ik stak mijn kop in het zand en probeerde te overleven. Er waren maanden dat ik het liefst elke dag met een dekentje over mijn hoofd in bed wilde gaan liggen om maar niet onder ogen te hoeven zien wat er allemaal speelde.

Ik probeerde de schijn op te houden dat het goed met me ging. Er was schaamte, maar ik voelde ook het grote taboe: over schulden praat je niet. Het is daarom heel eenzaam. Ik ging mensen ook op afstand houden. Sloeg verjaardagen over, want dan hoefde ik ook geen cadeautje te kopen. De zorg voor de kinderen sleepte mij er doorheen.”

 

Kluts kwijt

“Mensen met financiële problemen zijn vaak helemaal de kluts kwijt”, weet Saskia de Steur, opleider Schuld en Armoede bij het IMW. “Ze hebben geen overzicht over hun situatie en handelen vaak met de korte termijn voor ogen. Dan proberen ze bijvoorbeeld het ene gat met het andere te vullen door even wat geld bij familie te lenen om een rekening te kunnen betalen. Of ze reageren acuut op degene die het hardst schreeuwt, in plaats van even goed na te denken wat er echt nodig is. Dan betalen ze de deurwaarder in één klap 1700 euro, om er vervolgens achter te komen dat ze hun huur niet meer kunnen betalen...”

 

Vakantiegeld

Huub Gerritsen van Schuldhulpmaatje Breda weet dat veel mensen geen idee hebben hoe ze goed met geld moeten omgaan. “Ze hebben het gewoonweg niet geleerd vanuit huis. En zo lang er geld uit de automaat blijft komen is het goed.” Toch is het volgens hem een groot misverstand dat mensen met schulden dat vooral aan zichzelf hebben te danken. “De meeste mensen zijn slachtoffer van iets wat hen is overkomen. Ziekte, werkloosheid, onverwachte kosten van kinderen, een scheiding. Of zoals twee jaar geleden de energiekosten die enorm stijgen terwijl ze het nét redden met hun AOW-uitkering. Veel mensen kennen de weg niet naar de beschikbare toeslagen. En doordat ze te lang wachten met hulp zoeken, raken ze diep in de problemen.”

 

Tijd

Het kost dan ook tijd om uit de financiële problemen te raken, weet Huub. “Veel hulpvragers van Schuldhulpmaatje zijn binnen 1,5 jaar zelfredzaam. We helpen hen niet alleen van de schulden af, maar ook om daarna schuldenvrij te blijven. Daar is verandering van mindset voor nodig. We begeleiden mensen hierin stap voor stap. We blijven hen motiveren, enthousiasmeren en wijzen erop dat het echt goed zal komen als ze volhouden en stappen blijven zetten. Dan komen ze er wel.”

 

Schulden staan ook bijna nooit op zichzelf, weet Saskia. “Vaak spelen er ook problemen op andere gebieden. Zo kan er sprake zijn van psychosociale problemen die eerst aangepakt moeten worden. Daar hebben wij binnen IMW de maatschappelijk werkers en wijkteams voor. Bij een crisis in combinatie met urgente schulden kunnen mensen bij ons PHS-team terecht: Psychosociale Hulp bij Schulden. Die zoekt met de cliënten naar de oorzaak van hun problemen. En helpt hen hun eigen krachten te vinden om uit deze situatie te komen. Het uiteindelijke doel is dat de cliënt zelfstandig uit de schulden kan blijven.

 

Vroeg-signalering

De gemiddelde schuldenlast van mensen die zich bij de gemeente melden voor hulp is 31.000 euro. Dat was twee jaar geleden nog 49.000 euro. Het gemiddelde aantal schuldeisers per cliënt is gedaald van 12 naar 10. Een positieve beweging. “We hebben de afgelopen jaren flink ingezet op preventie van schulden, vroeg-signalering en nazorg”, verklaart Kristel Michels. “Dat lijkt nu echt vruchten af te werpen.”

Zorgverzekeraars, nutsbedrijven en woningcorporaties geven de gemeente een seintje als klanten een aantal keer niet betaald hebben. "Elke maand ontvangen we zo'n 500 signalen, die we grondig bekijken om te bepalen welke acties we moeten ondernemen," aldus Kristel. “Sowieso krijgt iedereen een brief, we bellen het merendeel op met de vraag of ze onze hulp kunnen gebruiken. Daar rollen gemiddeld zo’n 20 huisbezoeken uit aan mensen die we verder kunnen helpen. Ons uiteindelijke doel is dat met een preventieve aanpak geen enkele Bredanaar in de schuldsanering terecht hoeft te komen.”

 

Lucht

Voor Addison is inmiddels het einde van haar penibele situatie in zicht. “Ik zit nu in de laatste vier maanden van het aflossen van mijn schulden. Vanaf de zomer hebben we elke maand 600 euro per maand extra te besteden. Dat geeft veel lucht. Dan kunnen we sparen en de koelkast vervangen als die stuk gaat. En misschien voor het eerst in jaren op vakantie. Maar ik zal er wel altijd heel bewust aan moet blijven werken. Ik heb bijvoorbeeld een Excel-bestandje waarin ik bijhoud wat mijn vaste lasten zijn en wat ik elke maand mag uitgeven.”

“Mijn eerste reactie als er een blauwe envelop op de deurmat ligt, is nog steeds om hem in een laatje te stoppen en er niet meer naar te kijken. Er zit nog steeds iets bedreigends in, ook al weet ik dat ik mijn zaakjes op orde heb. Maar dat mag ik niet meer van mezelf; ik moet elke envelop openen. Mijn kinderen houden mij op het goede pad. Als ik denk: hier heb ik geen zin in, ik wil het niet zien, doe ik het wel, voor hen. Want ik weet nu dat je kop in het zand steken veel ellende oplevert. En dat wil ik hen besparen.”

Meer informatie over de schuldhulpverlening in Breda vindt u op de websites van de gemeente, IMW , Schuldhulpmaatje en Humanitas